انتشار مذهب حنفی

2016-05-16 22:58:39

مذهب حنفی بسرعت در اطراف و اکناف عالم اسلامی انتشار یافت و مردم با پیروی از مذهب حنفی مسائل عبادات و معاملات خود را اجراء میکردند . اسباب انتشار مذهب حنفی را بسرعت در اطراف و اکناف عالم می توان به نقاط ذیل خلاصه نمود :
اول ) وجود شاگردان مخلص و وفاء دار به امام ابو حنیفه و طرز تفکرش ، اخلاص شاگردان امام ابو حنیفه بودند که آثار و نظریات فقهی ویرا جمع نمودند و در روشنی آن کتب تألیف نمودند و همچنان با استفاده از عقل و اجتهاد بحیث مصدری از مصادر فقه حنفی از خود نیز در مذهب و اساسات آن مطابق زمان و مکان اضافات نمودند که این حرکت تجدیدی و اجتهادی سبب زنده نگهداشتن مذهب و انتشار آن در بین همه طبقات امت اسلامی شد .

در پهلوی شاگردان مخلص و عالم و دانشمند اصول فقه حنفی که امام ابو حنیفه آنرا اساس گذاشته بود مانند قیاس و تخریج ، رأی ، عقل در نمو و نشر مذهب کمک نمود . امام ابن خلدون می نویسد که مذهب امام ابو حنیفه بسرعت در عراق و نیم قارۀ هند و چین و بلاد ماوراء النهر بلاد عجم یعنی غیر عرب انتشار یافت .
در بین شاگردان امام ابو حنیفه زیادترین زحمات را که برای نشر مذهب حنفی متحل شدند امام یعقوب بن ابراهیم بن حبیب انصاری ملقب به ابو یوسف بود که مدت 32 سال عمر خود را در شاگردی و همصحبت بودن امام ابوحنیفه سپری نمود و بعد از وفات استاد و امام خود نظریات فقهی و عقائد دینی او را به زبان مردم ترجمه و طبع نمود . امام ابو یوسف را منصب عالی که در دولت عباسی داشت که عبارت از مقام قاضی القضات بود در نشر مذهب حنفی کمک نمود و امام یوسف هیچ عالمی را بصفت قاضی مقرر نمی کرد مگر اینکه از پیروان مذهب حنفی می بود زیرا اولات خود امام ابو یوسف قاضی القضات در مذهب حنفی بود و ثانیا مذهب رسمی دولت عباسی مذهب حنفی بود . الخطیب البغدادی که تاریخ بغداد را نوشته در صفات امام ابو یوسف می نویسد که ابو یوسف مصاحب ابو حنیفه در عصر خود فقیه ترین همه بود و اولین امام در مذهب حنفی بود که اصول فقه مذهب ابی حنیفه را نوشت و علم و مذهب استاد و امام خود رادر تمام اطراف و اکناف زمین نشر نمود .

شاگرد دوم که در انتشار مذهب حنفی رحمت زیاد کشید محمد بن الحسن الشیبانی متوفی 189 هجری می باشد . امام محمد دروس خود را در حیات امام ابو حنیفه تکمیل نکرد و مدتی را در شاگردی امام ابو یوسف باقی ماند . امام محمد بنام حفظ کننده فقه حنفی در عراق معروف است و اولین شخصی بود که فقه حنفی را تدوین علمی نمود . بعد از ابو یوسف و امام محمد شاگرد سومی که در نشر مذهب حنفی زحمت کشید امام زفر بن الهذل است که نامبرده از اهل حدیث بود و بعداً به أهل رأی پیوست و قیاس را که یکی از اصول مذهب بود در فقه انتشار داد .

دوم ) درعهد خلافت عباسی نژاد های مختلف به اسلام داخل شدند و همچنان مناطق مختلف به دولت اسلامی ملحق گردید و مردم هر منطقه رسم و روجهای متفاوت و طرز دید زندگی متفاوت از ناحیه اقتصادی و علمی و زبانی داشتند که مردم مناطق مختلف مذهب حنفی را مناسب حال خود یافتند و بدین لحاظ پیرو مدهب حنفی شدند .

سوم ــ قدرت سیاسی : مذهب حنفی مدت پنجصد سال مذهب رسمی دولت اسلامی در بغداد بود در این مدت در جهان اسلام که تابع خلافت عباسی بود در قضا و معاملات و قانون خانواده اساسات مذهب حنفی بالای مردم تطبیق می شد لذا مذهب حنفی در تحت تسلط دولت در مناطق و ولایات دولت اسلامی انتشار یافت و دولت مدارس فقهی را به اساس مذهب حنفی تأسیس نمود. در دورۀ دوم خلافت عباسی که دورۀ ضعف و انهیار است در مناطق که نفوذ سیاسی دولت عباسی ضعیف شد مذهب حنفی نیز ضعیف گردید مثلا در بلاد ماوراء النهر با اینکه مذهب رسمی دولت مذهب حنفی بود لیکن مردم از مذهب شافعی پیروی می کردند به این معنی که مذهب رسمی حنفی و مذهب ملت شافعی بود . در سرزمین شام مذهب رسمی و مذهب مردم حنفی بود . در مصر مذهب شافعی مدتی بین مردم بسبب اقامت امام شافعی در مصر انتشار زیاد داشت و مذهب حنفی بدرجۀ دوم بود . خلافت فاطمی مذهب حنفی و شافعی را به مذهب شیعه امامی تبدیل نمود و برای نشر مذهب امامی جامع الازهر را تأسیس کرد لیکن با اینکه مذهب رسمی دولت فاطمی در شمال افریقا مذهب امامیه یعنی شیعه امامی بود لیکن مردم در معاملات و نظام خانواده گی و عبادات از مذهب حنفی و شافعی پیروی می کردند. زمانیکه حکومت مصر به محمد علی باشا رسید او مذهب حنفی را مذهب رسمی دولت ساخت .

بعد از دولت عباسی ، سلطنت عثمانی تأسیس شد ، عثمانی ها پیرو مذهب حنفی بودند و در سلطنت عثمانی مذهب حنفی مذهب رسمی دولت بود . عثمانی ها خدمات بزرگ را در نشر مذهب حنفی انجام دادند و مدارس و مکاتب در انحاءجهان اسلامی برای تعلیم مذهب حنفی تأسیس کردند و کتب مذهب حنفی را نشر و توزیع نمودند که در ایام عثمانی ها مذهب حنفی در شرق اسلامی و بلاد ماوراء النهر و اروپا انتشار یافت .
فضل غنی مجددی